Marian Szpakowski
Marian Szpakowski należy do wybitnych artystów związanych z Zieloną Górą, którego dokonania pozostawiły trwały ślad w historii polskiej sztuki awangardowej lat powojennych. Urodził się w Zaleszczykach nad Dniestrem w roku 1926. Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni prof. Hanny Rudzkiej-Cybisowej. Dyplom artysty malarza otrzymał w 1954 roku za obraz pt. "Dni Książki". Tego samego roku wraz z przyjaciółmi ze studiów przyjechał do Zielonej Góry, zachęcony obietnicą otrzymania ministerialnego stypendium, mieszkania i pracowni. Od początku potrafił znakomicie łączyć własną twórczość z działalnością społeczną i animatorską. Szybko stał się niekwestionowanym liderem zielonogórskich plastyków. Wiele lat był prezesem Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków. Sprawując funkcję plastyka miejskiego czuwał nad estetycznymi zagadnieniami rozwoju przestrzennego Zielonej Góry, a także przez krótki czas kierował Biurem Wystaw Artystycznych. Miał szerokie kontakty, wielu przyjaciół w kraju i za granicą. Z jego inicjatywy powstała grupa "Krąg" skupiająca przedstawicieli środowisk twórczych Krakowa, Wrocławia, Zielonej Góry oraz polskich malarzy emigracyjnych z Londynu.
Zasłynął jako pomysłodawca i główny organizator wystaw i sympozjów "Złotego Grona", odbywających się w Zielonej Górze w latach 1963-1981. Impreza ta w ciągu kilkunastu lat zgromadziła całą niemalże czołówkę polskich plastyków i teoretyków sztuki. Założył i prowadził "Galerię 70" promującą ambitne i poszukujące działania twórcze artystów polskich jak i zagranicznych.
Był jednak przede wszystkim znakomitym malarzem i grafikiem. Jego dokonania w tym zakresie są wszechstronne i różnorodne. Wrodzony temperament nie pozwalał mu tkwić w obrębie jednej stylistyki. Stale poszukiwał i eksperymentował. Rozpoczynał od portretów malowanych w manierze postimpresjonistycznej. Pod koniec lat 50. zafascynował się abstrakcją. Pierwszy w Zielonej Górze wprowadził taszyzm, gdzie główną rolę pełnił agresywny kolor i malarski gest. W okresie późniejszym tworzył obrazy znacznie bardziej wyciszone, uporządkowane, o monochromatycznej, jak gdyby wulkanicznej materii. W połowie lat 60. nastąpił zasadniczy przełom w jego sztuce. Pojawiły się prace o płaskiej, gładkiej powierzchni i dynamicznych, zgeometryzowanych kształtach. Powierzchnie płócien wypełniały "kryształowe" formy ostrosłupów. Wyznaczające je linie, biegnąc pod różnymi kątami, organizowały przestrzeń kompozycji i nadawały jej niejednostajny rytm. Późniejsze realizacje, choć były oszczędniejsze formalnie, mniej dynamiczne, należały do tego samego kręgu zainteresowań artysty. Często wykonywał je techniką kolażu lub traktował jako reliefy (nawiązując do swoich wcześniejszych doświadczeń z malarstwem materii, łączył różne tworzywa - płytę pilśniową, metalizowane papiery, barwny pleksiglas). Szpakowski okazał się także pierwszym zielonogórzaninem, który zmaterializował malarskie wizje w formie instalacji. Fakt ten miał miejsce podczas głośnej wystawy zatytułowanej "Przestrzeń i wyraz" towarzyszącej trzeciej edycji "Złotego Grona" w 1967 roku. Należał do czołówki polskich artystów posługujących się "językiem geometrii" i uprawiających sztukę konkretną.
Prezentował swoje dzieła wielokrotnie w prestiżowych miejscach m. in. w poznańskiej "od NOWIE", w warszawskiej Galerii "Krzywego Koła" i "Zachęcie" a także za granicą: W Drian Gallery w Londynie, Galerii La Fourmieré w Zurichu, Galerii 58 w Rapperswilu, Galerii Atelier - Theater Berno. Prace Mariana Szpakowskiego posiada w swoich zbiorach Muzeum Narodowe w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Gdańsku. Największa kolekcja znajduje się w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze.
Artysta zmarł 1 września 1983 roku w Zielonej Górze. W dwudziestą rocznicę śmierci Mariana Szpakowskiego Muzeum Ziemi Lubuskiej i Biuro Wystaw Artystycznych przygotowały monograficzną wystawę obrazującą najważniejsze etapy twórcze artysty - od prac studenckich, po obrazy z ostatnich lat życia. Wydany z tej okazji katalog zawiera m. in. teksty dotyczące poszukiwań artystycznych Szpakowskiego autorstwa Bożeny Kowalskiej i Leszka Kani, wspomnienie pióra Jana Muszyńskiego, miscellanea oraz kalendarium.
